Giriş…
18 Mart 2025 tarihinde 110. Yıldönümünü idrak edeceğimiz Çanakkale Deniz Zaferi’ni, sebep ve sonuç ilişkilerini de dikkate alarak bu makale sayfasının sınırlılıkları içinde ele almaya başladığımız, dört bölümden ibaret makale dizisinin daha önce yayımlanan ilk iki bölümünde 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında başlayana bir bölgesel savaşın bir kısa bir sürede önce kıta ölçeğinde ardından da küresel bir savaşa dönüşmesi, Almanya’nın Batı Cephesinde Marn’de İngiliz-Fransız kuvvetlerine yenilmesi, Osmanlı Devleti’nin savaşa dâhil olması ve bunun ardından İngiliz savaş gemilerinin Çanakkale Boğazı’nı bombalaması, İngiltere’deki karar kademelerinde Çanakkale Boğazı’nın denizden zorlanmasına dair planlar ve bu konuda ilk girişimlerden, Müttefiklerin 18 Mart 1915 tarihindeki Çanakkale Deniz Harekatı’nın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Çanakkale Cephesini savunmak üzere kurulacak olan 5. Osmanlı Ordusuna komuta edecek Mareşal Liman von Sanders’in İngiliz-Fransızların Çanakkale Boğazına yönelik muhtemel hareket tarzına ilişkin değerlendirmeleri, Müttefiklerin Çanakkale Boğazı’na yapmayı planladıkları deniz harekâtının gerekçesi, deniz harekâtı öncesindeki uluslararası gelişmeler ve bu bağlamda İngiltere ve Fransa ile Rusya arasındaki İstanbul Antlaşması’ndan bahsedilmişti. Bahse konu makale dizisinin dördüncü ve son bölümü de bugün okuyucular ile paylaşılmaktadır.
Savaş Konseyi’nin Kararı…
İngiltere Denizcilik Bakanı Churchill ve Maliye Bakanı Lloyd George tarafından düşünülen Çanakkale Boğazı’nın denizden zorlanarak geçilmesi ve İstanbul işgâl edilerek Osmanlı Devleti’nin savaş dışı bırakılması önerisi 15 Ocak 1915 tarihinde İngiliz Savaş Konseyi’nde [1] kabul edilmiştir
Amiral Carden
Savaş Konseyinin 15 Ocak 1915 tarihli bu kararından sonra Çanakkale Boğazı’na yönelik deniz harekâtını yapacak Müttefik Donanması’nın başına Amiral Sackville Carden [2] getirildi.
Sanders’in Hâtırâları…
Çanakkale’yi Cephesi’ni savunmakla görevli Osmanlı 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders, hâtırâlarında, Şubat 1915 ayının ortalarından itibaren İngiliz-Fransız harp filosunun yavaş yavaş Çanakkale Boğazı’nın girişinde toplandığını, bu filoya ait savaş gemilerinin Limni Adası, Gökçeada ve Bozcaada’da kendilerine uygun üsler bulduğunu, bu adalardan Gökçeada ve Bozcaada’da deniz ve kara uçakları için askerî havaalanı ve diğer askerî tesislerin de yapılmış olduğunu belirtmektedir.
Ön Taarruzlar…
İngiltere Savaş Konseyi’nin kararına uygun olarak oluşturulan ortak bir İngiliz-Fransız Donanması 19, 25, 26 ve 27 Şubat 1915 tarihlerinde Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasını genel taarruz öncesinde yumuşatmak için bombardımana tâbî tutmuştur.
Müttefik Donanması’nın modern ağır topları, eski model Türk toplarına nazaran daha uzun menzilli olup Türk topraklarının ateşi bu menzil dışından bulunan Müttefik Donanmasına erişemiyordu. Bu savaştaki harp vâsıtaları, hiçbir şüpheye yer vermeyecek kadar eşitsizdi. Müttefik Donanması’ndaki toplardan yapılan birkaç atıştan sonra Türk bataryaları susturulmuş ve istihkâmların da bir kısmı yıkılmıştı. Tüm ağır bombardımana rağmen küçük bir Türk birliği, Müttefik top ateşinin ulaşamadığı mekânlarda kalıp karaya çıkanları püskürttüğü için Müttefiklerin karaya çıkardığı bahriye askerleri ile Seddülbahir’i baskınla ele geçirme denemeleri başarısız olmuştu.
1 Mart’ta beş İngiliz zırhlısı birçok torpidobot ile birlikte Boğaz’ın güneybatı kesiminin ön hattına kadar ilerleyip Erenköy ve Halileli Tepelerine yerleştirilmiş olan Türk obüs bataryaları ile öğleden akşama kadar çarpıştılar. Müttefik Filosunun genellikle 4-5 savaş gemisiyle yapılmakta olan kısmî hücumları 1 Mart’tan itibaren hemen hemen her gün tekrarlanıyor, geceleri de mayın temizlemek için Müttefik deniz unsurları olağanüstü faaliyet gösteriyordu.
Komuta Değişikliği…
Müttefik Donanmasının Boğaz’ı denizden geçebileceğine inanmayan Amiral Carden’in Müttefik deniz taarruzu öncesi hastalanması üzerine bu görevden alınarak yerine Amiral John de Robeck [3] atandı.
18 Mart Deniz Harekâtı…
Çanakkale Boğazı’nı denizden geçmek üzere Müttefik Donanması tarafından 18 Mart’ta büyük bir deniz harekâtı gerçekleştirildi. Her biri adeta çelik kaleye benzeyen on altı büyük Müttefik savaş gemisinin katıldığı bu deniz harekâtında Müttefik Donanmasının kaybı hayli ağırdı. Müttefik Donanmasındaki Fransız Bouvet zırhlısı ile İngiliz Irresistible ve Ocean Zırhlıları batırılmış, Inflexible, Gaulosis, Bouvet, Sufren ve Agememnon savaş gemileri de aldıkları yaralar nedeniyle muharebe edemez durumuna düşmüştü. Kurtarma çalışmasına katılan Müttefiklere ait birçok küçük gemi de Türk topçu ateşi sonucu batırılmıştı. Bu başarısızlık üzerine Müttefik Donanması geri çekilmek zorunda kalmış ve Boğaz’ı denizden zorlayarak geçme teşebbüsünden de vazgeçmiştir.
Sonuç…
Churchill, Boğaz’ı savunan Türklerin ellerindeki son cephâneyi kullandıklarını belirtiyor, bu nedenle Boğaz’ın bir kez daha denizden zorlanmasında ısrar ediyordu. Bu konuda Kabine üyelerini ikna da etmişti. Ancak emrindeki amiraller Churchill’e itiraz edince Churchill bu amiralleri ikna edememiştir. İngiliz Savaş Bakanlığı da Çanakkale Boğazı’nın tekrar zorlanmaktansa bir sefer kuvveti oluşturarak Gelibolu Yarımadası’nın karadan zorlanmasına karar vermiştir.
Mareşal Sanders’in ifadesiyle 18 Mart 1915, Boğaz’ı savunan Çanakkale Kalesi ve Boğazlar Komutanlığı için şerefli bir gün olmuş ve öyle de kalacaktır.
18 Mart 1915 Deniz Zaferi kutlu, bu harekâtın kahraman şehit ve gazilerinin cümlesinin ruhları şâd, mekânları da cennet olsun.
© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
Son Notlar
[1] Savaş Konseyi (War Council); İngiltere’de, I. Dünya Savaşı’nın etkin bir şekilde yüksek sevk ve idaresinden sorumlu meclis olarak kurulmuştur. Savaş Konseyi ilki 25 Kasım 1914 tarihinde olmak üzere 14 Mayıs 1915 tarihine kadar muhtelif aralıklarla toplanmıştır. Mayıs 1915 ayı sonunda Kabinenin değişmesiyle adı geçen Konsey, Haziran 1915 ayından itibaren “The Dardanelles Comitte (Çanakkale Boğazı Komitesi)” adını almıştır. Bu tarihten itibaren görev fonksiyonu değişmemekle beraber mesaisinin çoğunu Çanakkale ve Doğu Akdeniz konularına ayırmıştır. 7 Ekim 1915 tarihinde bu konseyin ismi “War Comittee (Savaş Komitesi)” olarak değiştirilmiş, ilk toplantısını da 2 Kasım 1915 tarihinde gerçekleştirmiştir.
[2] Amiral (Sir) Sackville Carden (1857-1930). Bir İngiliz amiralidir. 1870 yılında İngiliz Kraliyet Donanmasına katılmıştır. İngiliz donanmasında değişik görevlerde bulunduktan sonra 1908 yılında da amiral olmuştur. Eylül 1914 ayında bir Fransız amiralin liderliğinde Akdeniz’de görev yapan İngiliz Filosunun Komutanlığına getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin Kasım 1914 ayında Merkezî Devletler safında savaşa girmesinin ardından İngiltere Denizcilik Bakanlığı Ocak 1915 ayında Amiral Carden’dan Çanakkale Boğazı’nı denizden zorlamak için bir strateji geliştirmesini istemiştir. Amiral Carden’ın planı, Boğaz boyunca mayınların imhâ edilmesi ve sonrasında da Boğaz’dan yukarı doğru Türk tahkimât ve mevzilerinin sistematik olarak tahrip edilerek ilerlenmesi şeklindeydi. Müttefik Filosu Komutanı olarak, anakkale Seferi’nin başlangıcında 19 Şubat’taki deniz taarruzunu yönetmiştir. Boğazı’ndaki Türk mevzilerine başarılı taarruzlar icra etti. 14 Mart’ta Denizcilik Bakanı Churchill, Amiral Carden’â gönderdiği telgrafta, Boğaz’ın mutlaka mayınlardan arındırılması gerektiğini vurgulamıştır. Amiral Carden cevabî telgrafında son ve kesin taarruzun 17 Mart’ta yapılacağını belirtmiş, ancak 18 Mart Deniz Harekâtı öncesinde bozulan psikolojisinin tamamen iflas etmesi üzerine 16 Mart’ta görevden alınmıştır. Churchill, Carden’ın yerine Amiral de Robeck’i atamış, önceki planın da “derhal” uygulanması emrini vermiştir. 1918 yılında İngiliz Donanmasından istifâ etmiştir.[1]
[3] Amiral John de Robeck (1862-1928). 1915 yılında Akdeniz Sefer Kuvveti Komutanı Amiral Carden’ın yardımcısı olarak atanmıştır. Şubat 1915 ayında Çanakkale dışındaki tabyaların bombalanmasında başarı göstermiştir. Amiral Carden’ın sağlığının bozulması sebebiyle 17 Mart’ta onun yerine görevlendirilmiştir. Ertesi gün (18 Mart 1915) Müttefik deniz harekâtına komuta etmiş, ancak büyük bir yenilgi yaşamıştır. Daha sonra yapılan kara harekâtına deniz desteği sağlamış ve ilk çıkarmalara komuta etmiştir. Müttefiklerin Gelibolu Cephesi’ni tahliye etmesinden sonra İngiltere’de 3. Savaş Filosu Komutanı olarak görevine devam etmiştir.[2]
Faydalanılan Kaynaklar
---; Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, C. 5, Çanakkale Cephesi Harekâtı 1 nci, 2 nci ve 3 ncü Kitabın Özetlenmiş Tarihi (Haziran 1914-9 Ocak 1916), 2. Baskı, Gnkur.ATASE Bşk.lığı Yay., Gnkur.Bsmv., Ankara 2002.
Akbay, Cemal; Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasî ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Gnkur.Bsmv. Ankara 1991.
Arı, Kemâl; I. Dünya Savaş Kronolojisi, Gnkur.Bsmv., Ankara 1997
Atabey, Figen; “İngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri’nin Deniz Harekâtı”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayını, S. 16, Ankara 2010.
Bodger, Alan; “Russia and the End of the Ottoman Empire”, The Great Powers and the End of the Ottoman Empire, Marian Kent, 2 th Ed., London 1996.
Bourne, John; Who's Who in World War I, Routledge Taylor & Francis Group, New York - USA 2001,
Gürsel, Haluk F.; Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, Baha Matbaası, İstanbul 1968.
Hart, Basil Liddell; Birinci Dünya Savaşı Tarihi, (Çev.: Kerim Bağrıaçık), 1. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
Heathcote, Tony A.; The British Admiral on the Fleet (1734-1995), Pen & Sword Books Ltd., South Yorkshire - Great Britain 2002.
Larcher, Maurice; “1915 Çanakkale Seferi”, Çanakkale 1915-Boğaz Harekâtı, (Ed. Murat Çulcu); Birinci Basım, e Yay., İstanbul 2008.
Lord Kinross, Osmanlı İmparartorluğunun Yükselişi ve Düşüşü, (Türkçesi; Meral Gaspıralı), 3. Baskı, Altın Kitaplar, İstanbul 2009.
Neiberg, Michael S.; The World War I, New York University Press, New York-USA 2007
Paksoy, İrfan; Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.
Sanders, Liman von; Türkiye’de Beş Yıl, (Çev.: M. Şevki Yazman), Burçak Yayınevi, İstanbul 1968.
Uluksar, Gündüz; “18 Mart 1915 Çanakkale Zaferi ve Türk’ün Büyük Zaferi”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Gnkur.Bsmv., Ankara 2002.
[1] John Bourne, Who's Who in World War I, Routledge Taylor & Francis Group, New York - USA 2001, s. 52.
[2] T.A. Heathcote, The British Admiral on the Fleet (1734-1995), Pen & Sword Books Ltd., South Yorkshire - Great Britain 2002, ss. 65-67.