GİRİŞ…
21 Mayıs 1864 tarihi Büyük Çerkes Sürgününün başladığı tarihtir. Bu önemli tarih dünyadaki tüm Çerkeslerin kalplerine yazılı acı ve hüzün dolu bir kopuşu simgeler. Bu konu ile ilgili olarak hazırladığım üç bölümden ibaret bir yazının ilk bölümü bugün okuyucular ile paylaşılacaktır.
COĞRAFÎ TANIMLAMA …
Kafkasya, toplam 1.200 km uzunluğundaki ünlü Kafkas sıradağlarının hem kuzeyini hem de güneyini içine alan geniş coğrafî bölgeyi ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle Karadeniz ve Hazar Denizi arasında yer alan sarp ve yüksek Kafkas sıradağlarının ikiye ayırdığı bölgeyi ifade etmektedir. Yani Kafkasya güney ve kuzey şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Güney Kafkasya; Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’ı içine almaktadır. Kuzey Kafkasya’dan bakıldığında Güney Kafkasya denilmektedir.
ETNİK MOZAYİK …
Kuzey Kafkasya, üzerindeki unsurların farklılığı nedeniyle anlaşılamayacak bir şekilde karışık, etnik ve sosyo-kültürel yapıda olan, tarih boyunca kavimlerin ve medeniyetlerin geçiş noktası olan ve pek çok kavmin kültürel mirasını günümüze taşıyan, bunun yanında birbirinden farklı kırktan fazla dil konuşulsa da Kafkasya halklarının birlikte yaşayabildikleri dünyanın en karmaşık bölgelerinden birisidir.
ÇERKESLER…
Çerkesler ise çok eski tarihlerden itibâren bölgede yaşayan yerleşik halklar olup 19. yüzyılda yaşadıkları trajedi ise tarihin en acı olaylarından birisidir. Sonuçları bakımından değerlendirilirse Kuzey Kafkasya’nın otokton (yerli) halkı yaşadıkları olumsuzluklar neticesinde üzerlerindeki Rus Baskısı nedeniyle topraklarında rahat edememeleri, dolayısıyla büyük kitleler hâlinde yerlerinden edilmeleri şeklinde oluşan bu olaya zorunlu göç, sürgün ve hatta soykırım denilmektedir.
RUSYA’NIN BÖLGEYE HÂKİM OLMASI…
Osmanlı Devleti’nin yenilgisiyle sonuçlanan 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan 1829 Edirne Anlaşması’nın Kafkasya’ya yansıması bu coğrafyanın tamamen Rusya’nın nüfuz alanına terk edilmesi olmuştur.
SİSTEMATİK KATLİAM …
İlerleyen yıllar içinde Çarlık Rusyası, yüz binlerce askerini Kafkasya'ya göndererek burada tarihin tanık olmadığı vahşetlere başlarken Çerkesler için de ardı arkası bitmeyen kara günler, kara yıllar başlamıştır. Rusların emperyalist emellerinin kurbanı olan Çerkesler, 1850'lerden itibaren yurtlarında sistematik bir şekilde katledilmişler, direnenler de çoluk çocuk, hatta hayvanlarıyla birlikte öldürülmüştür.
DAĞISTAN VE ŞEYH ŞÂMİL…
Kırım Savaşı’ndan sonra (1853-1856) Rus Çarı II. Aleksandr Kafkasya’da ciddî bir çatışma çıkmamasına rağmen 260.000 askeri Kafkasya cephesine konuşlandırarak Kafkasya’nın kesin zaptına karar vermiştir. Bu iş için 1856 yılında General Bartinski, Kafkasya Genel Valiliğine getirilmiştir. General Bartinski göreve gelir gelmez General Yermolov’un savaş stratejilerini örnek almış, hatta ondan daha da sistemli bir şekilde hareket ederek Kafkasya’yı bütünüyle kuşatıp, kuşatma çemberini yavaş yavaş daraltmıştır. Bu taktik birkaç yıl sonra işe yaramış ve Şeyh Şamil’in birliği dağıtılmış, nihâyetinde 6 Eylül 1859 tarihinde Şeyh Şamil esir alınmıştır. Bu olaydan sonra Şeyh Şamil döneminde 25 yıl devam eden Gazâvat Savaşları sona ermiş, Ruslar Dağıstan’ı da içine alan bütün Kuzeydoğu Kafkasya’yı işgâl ederek buradaki tüm birliklerini Kuzeybatı Kafkasya’ya kaydırmışlardır.
1859-1861 DÖNEMİ…
1859 yılı itibarıyla Çerkes boyları olan Şapsığ, Abzeh, Wubıh ve Bjeduğlar’ın yaşadığı bölgelerin dışında Kafkasya tamamen Ruslar tarafından işgâl edilmiş durumdadır.
1861 yılından sonra Rus Çarı II. Aleksandr’ın emriyle Kafkasya’da kelimenin tam anlamıyla Müslüman Çerkeslere soykırım uygulanmış ve 1.200.000 Kuzey Kafkasyalı katledilmiştir.
GAZÂVÂT HAREKETİN SON BULMASI …
Şeyh Şamil’in Kuzey Batı Kafkasya’daki Çerkeslerin Ruslara karşı direnmeleri ve vatan müdafaalarını yapmaları için o bölgeye gönderdiği Kuzeybatı Kafkasya Naibi Muhammed Emin komutasındaki müridler beş yıl daha gazavâta devam etmişler ise de onlar da 1864 yılında silahlarını bırakmak zorunda kaldılar ve Rusya’ya teslim oldular.
ÇERKESYA’DAKİ FEODAL YAPI…
Kuzeydoğu Kafkasya’daki Gazavât hareketinin son bulmasıyla Kuzeybatı Kafkasya’daki Çerkesler savaşa devam edip etmeme konusunda ikilemde kalmışlardır. Adige, Abhaz, Ubıh grupları ve Kuban ötesi aşiretler inatla direnme kararı almışlar, nihayetinde kayıpları giderek artmıştır. Kayıplarının artmasında ve savaşı kaybetmelerinde Çerkeslerin aralarındaki feodal yapının etkisiyle birlik olamamaları, bölgesel direniş göstererek tek elden ve sistemli büyük ordular kuramamaları etkili olmuştur.
ÇERKESYA’DA DEVAM EDEN RUS İŞGÂLLERİ…
1861 yılında Soçi’de Wubıhlar’ın öncülüğünde Abzeh, Ubıh ve Şapsığ liderler bir araya gelerek bir meclis “Büyük Bağımsız Çerkesya Meclisi” kurulur ve bu meclis, aldığı kararlarla aynı zamanda bir devlet şeklinde hareket ederek bazı bölgelere yetkililer atamıştır. Aynı zamanda meclis, İngiltere ve Osmanlı Devleti’ne elçiler göndermiş ve yeni kurulan bu devleti tanımalarını istemiştir. Her ne kadar son aşamada bu şekilde bir hamle yapılmaya çalışılsa da geç kalınmış bir birliktelik olmuş, Rus işgâlleri engellenememiştir.
ÇERKESYA’DA DİRENİŞİN SONA ERMESİ…
Çerkes boyları olan Abzah ve Şapsığ bölgelerinde direniş büyük olur. Hiçbir yerden destek ve yardım alamayan Çerkesler yenilir. Bölge 1863 sonunda Rus orduları tarafından işgal edilir. Son direnişçiler olan Wubıhlar ise 1864 yılı baharında Kbaada’da yenik düşecektir.
Rus-Kafkas Savaşı’nın son günü ya da Son Çerkes Direnişi 21 Mayıs 1864 tarihinde bugünkü Soçi şehrine 30 kilometre uzaklıktaki şimdiki adı Krasnaya Polyana (Kızıl Çayır) olan Kbaada’da gerçekleşir. Bu vadideki 20.000 kişi civarındaki son Çerkes direnişçilerinin etrafı 100.000’i aşkın Rus kuvveti ile kuşatılır. Teslim olmak yerine vuruşarak şehit olmaya karar veren Çerkes direnişçiler gerçekleşen muharebede Rus silahları ve top ateşi sonucu büyük zayiat verirler. Kbaada’dan Karadeniz'e akan Açepsu deresinin kenarında şehit Çerkes savaşçıların kanları nedeniyle bu dere kızıla boyanır. Orantısız bir şekilde insan ve silah üstünlüğüne sahip olan Rus birlikleri gerçekleşen muharebede Çerkesleri imhâ etmenin verdiği keyifle zafer şenliği düzenlerler. Çar II. Alexandr da 21 Mayıs’ı ‘Ordu ve Zafer Bayramı’ olarak ilan eder.
HAZİN SON…
21 Mayıs 1864 tarihinde Ruslar bölgede denetimi tam anlamıyla sağlar. İşgâl kuvveti komutanı Kafkasya Genel Askerî Valisi de Kafkas Savaşlarının bittiğini ilan eder. Böylece Çerkeslerin anavatanlarındaki asırlara bölgede üç yüzyıla yaklaşan bir varoluş ve özgürlük mücâdelesi bu tarihte acı bir mağlubiyetle sona erer.
Not. Devam edecek
© 2024. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.