Giriş…
Azerbaycan Türkçesinde Sentyabr, Eylül anlamına gelmekte olup 27 Eylül’ün de kardeş Azerbaycan Cumhuriyeti için müstesnâ bir önemi bulunmaktadır. Bugünkü makalemin konusu da 27 Sentyabr 2020.
Kuzey ve Güney Azerbaycan…
Azerbaycan Türkleri, Batı Oğuz Türklerinin Hazar Gölünün batısı ve güneyinde yaşayan kısmını oluşturmaktadır. Azerbaycan Türkleri iki farklı devlette yaşamaktadır. Aras nehrinin kuzeyindeki Azerbaycan coğrafyası Kuzey Azerbaycan olarak adlandırılmakta olup bu coğrafyada yaşayan Türkler, Azerbaycan Cumhuriyetinin yurttaşı; Aras nehrinin güneyindeki Azerbaycan coğrafyası da Güney Azerbaycan olarak adlandırılmakta olup bu coğrafyada yaşayan Türkler de İran’ın yurttaşı olarak yaşamlarını sürdürmektedirler.
Yanlış kullanım ve doğrusu …
Bahse konu açıklamalardan hareketle Azerbaycan bir coğrafyanın ismidir. Bu coğrafyada yaşayan insanların tamamına yakının milliyeti de Türktür. Bu itibarla bu Azerbaycan Türklerini “Azerî” şeklinde adlandırmak son derece hatalı bir kullanımdır. Doğru kullanım ise Azerbaycan Türkleri, Kuzey Azerbaycan Türkleri ya da Güney Azerbaycan Türkleri şeklindedir.
II. Karabağ / Vatan Muharebesi ya da Demir Yumruk Harekâtı…
20 Eylül 2020 tarihinde Azerbaycan ve Ermenistan arasında 1992 yılında gerçekleşen I. Karabağ Savaşı’nda kaybedilen Dağlık Karabağ bölgesindeki vatan topraklarını geri almak üzere Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından 2020 Dağlık Karabağ Muharebesi, II. Karabağ Muharebesi, Demir Yumruk Harekâtı ya da Vatan Muharebesi gibi isimlerle anılan harekât - harp hâli başlamıştır.
Başarılı olarak sürdürülen harekât…
Dağlık Karabağ'da Azerbaycan Ordusu ile Ermenistan Ordusu ve onun desteklediği sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti kuvvetleri arasında gerçekleşen bu muharebe 27 Eylül 2020 sabahı, I. Karabağ Savaşı sonrasında kurulan temas hattında başlamış olan silahlı çatışmalar artarak ve Azerbaycan kuvvetlerinin kademeli olarak ilerleyişi ile de jure (hukukî) olarak Azerbaycan'a ait olan Dağlık Karabağ ile Dağlık Karabağ etrafındaki yedi rayondaki (ilçedeki) Ermenistan ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin işgâlini sona erdirmeye evrilmiştir.
Devam eden askerî harekatta Suşa, Ağdam, Fuzulî, Kubadlı, Zengilan, Cebrayil, Hocavend, Zengezur, Laçin, Kelbeçer, Ağdere ve Hankenti'nin kurtarılmasıyla 1992 yılından beri işgâl altındaki Dağlık Karabağ bölgesi önemli ölçüde Ermeni işgâlinden kurtarılmıştır.
Ermenistan’ın yenilgiyi kabullenmesi…
Devam eden harekâtta Azerbaycan kuvvetlerinin Dağlık Karabağ’ın stratejik öneme sahip Şuşa kentini ele geçirmesi sonucunda Erivan yönetimi yenilgiyi ve Karabağ’dan tamamen çekilmeyi kabul etmek durumunda kalmıştır. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, anlaşmanın halkı için acı verici olduğunu fakat savaşın gidişatı neticesinde ordunun ısrarı ile bu kararı aldığını ifade etmiştir.
Ateşkes…
Dağlık Karabağ'ın ikinci en büyük şehri Şuşa'nın Azerbaycan'ın kontrolüne geçmesi sonrası 9 Kasım 2020 tarihinde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in arabuluculuğu ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan tarafından ateşkes antlaşması imzalanarak Dağlık Karabağ bölgesindeki tüm çatışmalara 10 Kasım 2020 tarihinde Moskova saati ile 00.00 itibarıyla son verilmiştir.
Sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan da çatışmaların sona ermesini kabul etmiştir.
Ateşkesin öne çıkan maddeleri…
Rusya’nın arabuluculuğuyla imzalanan bahse konu ateşkesle Güney Kafkasya’da 1991 ylından beri yirmi sekiz yıldır devam eden statüko bozulmuş ve yeni bir süreç başlamıştır. Söz konusu ateşkesin en dikkat çeken maddeleri şu şekildedir:
• Azerbaycan ve Ermenistan kontrol ettikleri bölgelerde kalacak,
• Dağlık Karabağ’daki temas hattı ve Laçin Koridoru’nda Rus Barış Güçleri beş yıl süreyle görev yapacak ve taraflardan birinin bu maddeyi cârî sürenin sona ermesinden altı ay önce feshetme niyetini bildirmezse görev süresi otomatik olarak uzayacak,
• Dağlık Karabağ ve çevresinde yerlerinden edilmiş kişiler, BM Yüksek Mülteciler Komiserliği kontrolü altında geri dönecek,
• Şu an (9 Kasım 2020 tarihi itibarıyla) Azerbaycan kontrolünde bulunmayan Kelbecer 15 Kasım, Laçin 1 Aralık, Ağdam ise 20 Kasım’a kadar Azerbaycan’a teslim edilecek,
• Azerbaycan ve Nahçıvan arasında koridor açılacak ve Rus barış gücü tarafından korunacak,
• Tarafların anlaşma maddelerine bağlılıklarının daha etkin bir şekilde takip edilebilmesi için bir barış sağlama merkezi kurulacaktır.
Zaferin ardından…
Azerbaycan'ın askerî ve diplomatik zaferi ile sonuçlanan muharebenin ardından Dağlık Karabağ bölgesinde yeniden imar çalışmaları başlatılmış, I. Karabağ Savaşı esnası ve sonrasında yerinden edilmiş on binlerce Azerbaycanlı mülteci topraklarına geri dönmeye başlamıştır.
Savaş sonrasında İlham Aliyev tarafından 10 Aralık 2020 tarihinde geniş kapsamlı ve görkemli bir askerî geçit töreni düzenlenmiştir.
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 2.783 Azerbaycan askerinin şehit olduğu II. Karabağ (Vatan) Muharebesi bittikten sonra bu muharebenin başladığı günü "Anım Günü" olarak kutlanmak üzere bir çalışma başlatmış, 3 Kasım’da da bahse konu muharebenin başladığı 27 Eylül’ün “Anım Günü” olarak kutlanmasına ilişkin kararnameyi imzalamıştır. Bahse konu kararnâmede özetle şu hususlar yer almıştır.
"Devlet, Vatan Muharebesine katılmış Azerbaycan’ın muharip erkek ve bayanlarının kahramanlığını fevkalâde önemser, bütün şehitlerin de ruhuna saygı gösterilir, hatıraları aziz tutulur. Vatan Muharebesi’nde kahramanca savaşmış, Azerbaycan Bayrağını işgâlden kurtarılan Azerbaycan topraklarında dalgalandırmış, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü yolunda canlarını fedâ etmiş asker ve subaylarımıza, bütün şehitlerimize derin saygının bir ifadesi olarak, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının 109. maddesinin 32. bendini esas alarak alınan kararla her Eylül ayının 27. gününün Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Anım Günü olarak anılması ve kutlanması, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu tarafından bu kararnâmeden ortaya çıkan detayları hallolacaktır.”
Merhum Ganire Paşayeva’nın mânidar sözleri…
İki gün önce uçmağa eren Türk dünyasının yiğit evladı, Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi üyesi, tıp hekimi, hukukçu ve gazeteci Ganire Paşeyava 25 Ekim 2013 tarihinde Giresun Üniversitesi Tirebolu İletişim Fakültesinin açılış töreninde yaptığı konuşmada, bir Azerbaycan Türk'ü olarak Tirebolu'da iletişim fakültesinin açılışında konuşmanın kendisine nasip olması dolayısıyla mutluluğunu dile getirmiş, birkaç gün sonra da Türkiye Cumhuriyetinin 90. Yıldönümünün ve 29 Ekim Cumhuriyet Bayramının kutlanacak olması münâsebetiyle "Türkiye'nin bayramı bizim bayramımızdır, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu olan bayram bizim için en önemli bayramların önünde gelir. Cumhuriyeti kuran [Atatürk] ‘Azerbaycan'ın sevinci sevincimiz, kederi [de] kederimizdir', demişti. Bir sevinci ve kederi aynı derecede bölüştüğünüz insan, kardeş demektir. …” demişti.
Merhum Vahapzâde’nin şiiri…
Azerbaycanlı edebiyatçı, şair, yazar, fikir ve siyaset insanı Merhum Bahtiyar Vahapzâde (1925-2009) de “Azerbaycan-Türkiye” başlıklı şiirinde iki farklı coğrafyada yaşayan insanların kardeşliğini güçlü bir şekilde dile getirmiştir.
AZERBAYCAN-TÜRKİYE
Bir ananın iki oğlu,
Bir emelin iki kolu.
O da ulu, bu da ulu
Azerbaycan - Türkiye .
Dinimiz bir, dilimiz bir,
Ayımız bir, ilimiz bir,
Aşkımız bir, yolumuz bir
Azerbaycan – Türkiye.
Bir milletiz, iki devlet
Aynı arzu, aynı niyet.
Her ikisi cumhuriyet
Azerbaycan - Türkiye.
Birdir bizim her hâlimiz
Sevincimiz melâlimiz.
Bayraklarda hilâlimiz
Azerbaycan - Türkiye.
Ana yurtta yuva kurdum,
Ata yurda gönül verdim.
Ana yurdum, ata yurdum
Azerbaycan - Türkiye.
Sonuç…
Merhum Ganire Paşayeva’nın bahse konu sözlerine ve Merhum Bahtiyar Vahapzâde’nin yukarıdaki şiirindeki duygu yoğunluğuna biz de katılıyor ve “Azerbaycan’ın bayramları bizim de bayramlarımızdır” diyerek kardeş Azerbaycan halkının 27 Sentyabr Anım Gününü kutlar, Vatan Muharebesi’nin şehitlerine Allah’tan rahmet, gazilerine de hayırlı ömürleri dileriz.
© 2023. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
KAYNAKLAR
---; 27 sentyabr Anım günü- Qürurun və Zəfərin tarixi, Erişim Tarihi: 29.09.2023.
---; Azərbaycan Respublikası Əqli Mülkiyyət Agentliyi, https://copat.gov.az/az/news/27-sentyabr-anim- gunudur, Erişim Tarihi: 29.09.2023.
---; 27 sentyabr Azərbaycanda Anım Günüdür, 27.09.2022, http://nasimi-ih.gov.az/az/ news /27-sentyabr-azerbaycanda-anim-gunudur.html, Erişim Tarihi: 29.09.2023.
---;.27 sentyabr Azərbaycanda Anım Günüdür, http://www.aayda.gov.az/az/news/3223, Erişim Tarihi: 27.10.2021.
---; 27 sentyabr- Anım Günüdür, 27.09.2022, 27 sentyabr- Anım Günüdür, http://qax-ih. gov. az/az/news/27-sentyabr-anim-gunudur.html, Erişim Tarihi: 29.09.2023.
Habibbeyli, İsa; “Millî İstiklal Şairi Bahtiyar Vahapzade”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/ 670079, Erişim Tarihi: 29.09.2023.
Karaman, Erdal; “Bahtiyar Vahapzade’nin Türkiye Sevdası”, http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDASTURK LEHCELERI /erdal _karaman _bahtiyar_vahabzade_turkiye_sevdasi.pdf, Erişim Tarihi: 06.02.2019.
Kınık, Hülya; “Karabağ Savaşı ile Yeniden Dirilen Azerbaycan: 2020”, 2020 Yılı Gelişmeleri Işığında Bölgesel Gelişmeler, (Editör: Özgür Tüfekçi), Karadeniz Teknik Üniveristesi (KATÜ) Stratejik Araştırmalar
Sadıgov, Ramin; “II. Karabağ Savaşı ve Bölgesel Güçlerin Tutumu”, https://www. academia. edu/50862243/II_Karabağ_Savaşında_ve_Bölgesel_Güçlerin_Tutumu, Erişim Tarihi: 29. 09.2023.
