26 Mayıs 1918 tarihinde ilan edilen
Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı olan
Ovannes Kaçaznuni’nin 1923 yılında Bükreş’te yapılan
Ermeni meselesi ile ilgili Taşnak Partisi toplantısında sunduğu rapor
gerçekleri ve mesnetsiz Ermeni iddialarını
bütün çıplaklığıyla gözler önüne sermektedir.
Kaçaznuni’nin Osmanlı döneminde yaşananları anlattığı
kendi imzasını taşıyan bu rapor
aslında bir itirafnâmedir.
GİRİŞ…
Asılsız Ermeni iddialar kapsamında hazırlanan bu makale dizisinin daha önceki beş bölümü olan son beş makalede Rusya’da 1917 yılında Çarlık monarşisinin sona ermesiyle sonuçlanan Şubat Devrimi, bundan sekiz ay sonra meydana gelen ve Rusya’daki merkezî idarenin Bolşeviklerin eline geçmesiyle sonuçlanan Bolşevik Devrimi ve Rusya’da meydana gelen bu gelişmeler üzerine Rus Kafkas Cephesinin çökmesi, 1915 baharında Van’da meydana gelen Ermeni İsyanı esnasında Van ve kâzâlarında Ermeni milislerin yaptıkları Müslüman katliamı ile bu konuya, arşivlere ve politikacıların konuya ilişkin yaklaşımları hakkında ABD’li Orta Doğu tarihçisi Prof.Dr. Justin McCarthy’nin tespit ve değerlendirmeleri, tehcirin saikleri ve tehcire uzanan süreç, Ekim Devrimi sonrası bölgedeki Müslüman Katliamı ile bir Rus muhabirin kaleminden bölgedeki Ermeni mezâliminin ifşaası, Ekim Devrimi sonrası bölgedeki Müslüman Katliamı ile bir Rus muhabirin kaleminden bölgedeki Ermeni mezaliminin ifşaasından bahsedilmişti. Bugünkü makalede de durdurulan katliam ve kurtarılan vatan toprakları, 26 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin ilk başbakanı Ovannes Kaçaznuni kısa öz yaşamı ve Ermeni çetelerin bölgedeki Müslüman ahaliye yaptıkları katliam konusunda bir itiraf mahiyetindeki raporu hakkında kısa ön bilgiden bahsedilmektedir.
DURDURULAN KATLİAM VE KURTARILAN VATAN TOPRAKLARI
Bölgeyi Rusların boşaltması üzerinde idareyi ele alan sözde Batı Ermenistan Geçici Hükûmeti emrindeki Ermeni birlikleri, milis ve çetelerin bölgedeki Müslüman ahâliye yaptıkları vahşet ve katliam konusunda Brest Litovsk'ta devam eden barış görüşmeleri Rusya temsilcileri nezdinde yapılan girişimler sonuçsuz kalınca Başkumandanlık Vekâletinin emri üzerine Vehip (Kaçı) Paşa komutasındaki 3. Ordu birlikleri tarafından 12 Şubat 1918 tarihinde katliamı durdurmak, kaybedilen vatan topraklarının kurtarmak maksadıyla başlatılan askerî harekat sonucu 24 Mart'ta savaşın başındaki sınırlara, 30 Nisan'da da 1878 sınırlarına ulaşılır.
Osmanlı vatandaşı olan Ermeni silahlı unsurlar ile Rus vatandaşı olan Ermeni silahlı unsurlar Kafkas Cephesine mücâvir alandaki vahşetleri, elbette ki 1917 yılı sonu ve 1918 yılı başındaki vahşet katliamlarla sınırlı değildi. Mart 1915 ayında Van kırsalında başlayan Ermeni Ayaklanmasının ivme kazanmasıyla Müslüman ahâliye karşı vahşetin boyutları da artmış Nisan ve Mayıs aylarında Van’da bu durum katliama varmıştır. Rusların 16 Mayıs’ta Van’ı işgâl ettiklerinde kentte Ermeni silahlı unsurların yaptıkları katliamı durduracak herhangi bir güç de kalmamıştı.
DÖNEMİN ERMENİSTAN BAŞBAKANI KAÇAZNUNİ’NİN İTİRAFLARI
- KAÇAZNUNİ KİMDİR?
Ovannes Kaçaznuni, 26 Mayıs 1918 tarihinde ilan edilen Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin ilk başbakanı olup Ermenistan’da iktidarda / yönetimde olan Taşnak (Ermeni Devrimci Federasyonu) [1] Hükûmetini Temmuz 1918 ayından 1919 yılı Ağustos ayına kadar 13 ay yönetmiştir. Taşnak Partisi’nin kurucularından ve önemli liderlerinden biri olan Kaçaznuni, Ermenistan’ın ve Taşnak Partisinin en yetkili ismiydi.
1867 yılında Gürcistan’a bağlı Ahıska bölgesinde doğmuş olan Kaçaznuni, mimarlık eğitimi aldıktan sonra Bakû’de mimar olarak çalışmış, orada Taşnak Partisine katılmış, 1917 yılında Ermeni Ulusal Konseyi üyesi olmuş, kurucu unsurlarının Gürcüler, Azerbaycan Türkleri ve Ermenilerin olduğu Güney Kafkasya Federal Cumhuriyetinin [2] 26 Mayıs 1918 tarihinde dağılmasına dek Güney Kafkasya Parlamentosunda Ermeni (Taşnak Partisi) temsilcisi olarak bulundu.
Ovannes Kaçaznuni
26 Mayıs 1918 tarihinde kurulan
Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin
Temmuz 1918-Ağustos 1919 döneminde görev yapmış
ilk başbakanıdır.
Nisan 1918 ayında Türkler ile Güney Kafkasya Hükûmeti temsilcileri ile Trabzon'da yapılan barış görüşmelerinde Güney Kafkasya heyetinde, Haziran 1918 ayı başında da Türkler ile Ermeniler arasında Batum'da yapılan barış konferansı görüşmelerinde de Ermenistan heyeti içinde yer almıştır.
26 Mayıs 1918 ayı sonunda (Gürcüler, Azerbaycan Türkleri ve Ermenilerin kurucu unsurları olduğu) Güney Kafkasya Federal Cumhuriyeti, federal yapıyı oluşturan Gürcistan’ın bu yapıdan ayrılması sonucu parçalanınca aynı gün bağımsızlığını ilan eden Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin Temmuz 1918 ayında ilk başbakanı olmuş ve Ağustos 1919 ayına kadar bu görevi sürdürmüştür.
1 Aralık 1920 tarihinde Ermenistan'ın Bolşevikler tarafından işgâlinin ardından bu ülkede Moskova’ya bağ(ım)lı bir sosyalist yönetimin kurulmasını tâkiben tutuklanmış, Şubat 1921 ayında Bolşevik yönetimine karşı yapılan karşı devrimci ayaklanmanın bastırılmasından sonra ülkeyi terk etmiştir. Yıllar sonra Sovyet Ermenistan’ına geri dönmüş ve 1938 yılında ölene kadar da ülkesinde mimar olarak çalışmıştır.
- KAÇAZNUNİ’NİN RAPORU
Kaçaznuni’nin Osmanlı döneminde yaşananları anlattığı kendi imzasını taşıyan bu rapor aslında bir itirafnâmedir.
Kaçaznuni, o yıl raporunu kitap olarak yayımlatır. Kitabına koyduğu başlık ise çok mânidârdır: “Taşnaksutyun’un Artık Yapacağı Bir Şey Yok.”
Ermenice basılan bahse konu kitap, dört yıl sonra, 1927 yılında Rusçaya çevrilerek Tiflis’te 2 bin adet basılmıştır. Kitabın İngilizce basımı ise, 1955 yılında, “The Armenian Revolutionary Federation (Taşnaksutyun) Has Nothing To Do Any More” başlığıyla “Armenian Information Service” (Ermeni İstihbarat Servisi) tarafından New York’ta yayımlanmıştır. Ancak bu İngilizce yayın, kitabın bütününü içermemektedir.
Kaçaznuni’nin bu tarihî raporu Ermenistan’da yasaklanmıştır. Yayınların Avrupa’daki kütüphânelerden Taşnaklar tarafından toplatıldığı da bilinmektedir. Kitabın çeşitli dillerden yayımlanan basımları da Avrupa kütüphânelerinden toplatılmıştır.
Rapor, sonraları İstanbul Üniversitesi Araştırma Görevlisi Mehmet Perinçek tarafından Moskova’daki Lenin Kütüphanesi’nde Rusça olarak bulunmuş ve Türkolog Arif Acaroğlu tarafından da Türkçeye çevrilmiştir.
Kaynak Yayınları’ndan, 2006 yılında, “Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir Şey Yok” (1923 Parti Konferansı’na Rapor) başlığıyla yayınlanan bahse konu kitapta yazılanlar sözde Ermeni iddiaları konusunda da Ermenilerin Doğu Anadolu’da yaptığı kıyım konusunda da katliam bir belge ve itirafnâme durumundadır.
Not: Devam edecek
© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
SONNOTLAR
[2] Güney Kafkasya Federal Cumhuriyeti: Rusya’da 13 Mart 1917 tarihinde Çarlık monarşisinin yıkılmasının ardından Rusya’ya bağlı olan Güney Kafkasya da istikrarsızlık içine girmiş, bu istikrarsızlık Bolşeviklerin Rusya’da merkezî iktidarı ele geçirdiği Ekim 1917 Devrimi’nden sonra daha da artmış, ardından bölgede Gürcüler, Ermeniler ve Azerbaycanlılar “Güney Kafkasya Hükûmeti” isimli bir tür bölgesel federal yönetim/hükûmet kurmuşlar, Ocak 1918 ayında toplanan Rusya’daki Kurucu Meclis’in Lenin tarafından dağıtılması üzerine Moskova’daki Bolşevik idareyi tanımayan bahse konu hükûmet 22 Nisan1918 tarihinde Güney Kafkasya Federal Cumhuriyeti olarak bağımsızlığını ilan etmiş, federal yapının kurucu unsurlarının millî çıkarlarının farklılığı nedeniyle 26 Mayıs’ta Gürcistan’ın bu federal yapıdan ayrılması ve bağımsızlığını ilan etmesi sonucu federal cumhuriyet dağılmış, aynı gün federal yapının diğer bir tarafı olan Ermeniler, Ermenistan Demokratik Cumhuriyetini ilan etmişler, iki gün sonra da dağılan federal yapının bir diğer tarafı olan Azerbaycanlılar Azerbaycan Halk Cumhuriyetini ilan etmişlerdir. Rusya’da 1917 sonlarında başlayan iç savaşın 1920 başında Bolşevikler lehine sonuçlanması üzerine Kızıl Ordu tarafından bahse konu yeni Kafkas Cumhuriyetleri de 1920 ve 1921 yıllarında teker teker işgâl edilerek bu ülkelerde Moskova’ya bağımlı sosyalist yönetimler kurulmuştur.
