“Deyirem eşq olsun dünen ve bugün. / Azadlıq yolunda can verenlere.”
(“Dün ve bugün istiklâl yolunda can verenlere aşk olsun” diyorum)”
Bahtiyar Vâhapzâde
GENEL
Azerbaycan Türkçesinde Yanvar, Ocak ayını ifade eder. Azerbaycan tarihinde müstesnâ bir tarihi ifade eden 20 Yanvar 1990 ise Azerbaycan halkının kızıl tahakkümden kurtulmak, istiklâl ve âzadlık (özgürlük) için kendi kanlarıyla yazdığı bir tarihtir, acı ve şerefli bir gündür, Azerbaycan halkının tarihinde sadece ağıt ve acı ile değil bunun da ötesinde şan ve şerefle hatırlanacak bir gündür.
20 YANVAR’A UZANAN SÜREÇ
20 Yanvar Katliamının öncesi ve sebebi Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin (SSC) talepleri ile yakından ilgilidir. Ermenilerin, Azerbaycan’a yönelik artan toprak talepleri karşısında Azerbaycan SSC’deki büyük bir Azerbaycan Türkü kitlesi gâleyana gelmiş ve “Ermeniler Dışarı” sloganları atarak yürüyüşler yapmıştı. Buna misilleme olarak Ermenistan SSC’de yaşayan çok sayıda Azerbaycan kökenli Türk de bu ülkeden kovulmuştur. Bu yükselen tansiyon ortamında Bakü’de 13 Ocak 1990 tarihinden itibaren başlamış olan olaylar Moskova tarafından Ermenilere yönelik bir katliam olarak addedilmiş ve Bakü’deki bu (sözde) katliamını durdurmak üzere SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Gorbaçov’un SSCB Anayasası'nın 119 ve Azerbaycan SSC Anayasası'nın 71. maddesine aykırı olarak imzaladığı kararnâmenin ardından modern silahlarla donatılmış 40 bin kişilik bir Kızıl Ordu kuvveti Azerbaycan’a gönderilmiştir.
KANLI 20 YANVAR
Bakü'ye giren modern silahlarla donatılmış Kızıl Ordu birlikleri, çocuk, kadın ve yaşlı demeden savunmasız halkın üzerine ateş açmak ve kurşun yağdırmak suretiyle eşi görülmemiş kanlı bir katliam gerçekleştirmiştir. Katliamın ertesi günü 21 Ocak sabahında Kızıl Ordu birliklerinin geçtiği Bakü sokaklarında korkunç bir manzarayla karşılaşılmıştır. Kızıl Orduya ait tank ve zırhlı araçları durdurmaya çalışan nice Azerbaycan Türkü katledilmişti. Resmî bilgilere göre 20 Ocak Bakü Katliamı’nda 132 Azerbaycanlı şehit olmuş, 612’si ağır yaralanmış ve 841’i de hapse atılmıştır. Bu katliam üzerine Azerbaycan SSC’de olağanüstü hâl ilan edilmiş ve sonrasında binlerce bağımsızlık yanlısı Azerbaycan Türkü de tutuklanmıştır.
21 Ocak ve sonraki günlerde Kızıl Ordu, Azerbaycan’ın ikinci büyük şehri olan ver ülkenin batısındaki Gence, ülkenin güneyinde ve Hazar Gölü kıyısındaki Lenkeran şehirleri ve diğer bölgelerinde on beş Azerbaycan vatandaşını daha katletmiştir. Bakü halkından bir buçuk milyon kişi 23 Ocak 1990 tarihinde şehitlerini, sokak başlarını tutan Kızıl Ordu tanklarının tehdidi ve yüksek binalara yerleştirilmiş Kızıl Ordu mensubu keskin nişancılarının namluları altında Şehitler Hıyâbanı’na defnederek ebediyete uğurlamıştı. O gün Bakü, Kızıl Ordu tarafından katledilen Rus, Yahudi ve başka milletlere – dinlere mensup olan insanları da ebediyete uğurlamıştır. Yaşanan katliam, resmî otorite eliyle de olsa terörün din ve milliyet tanımadığını göstermiştir.
Kızıl Ordu birlikleri daha sonra da Azerbaycan egemenliğindeki Dağlık Karabağ bölgesinde ikâmet eden Ermenilere destek vererek bu bölgenin yakın gelecekte Karabağlı Ermeniler ve Ermenistan tarafından gerçekleşecek işgâline yardım etmiştir.
SONUÇ
Kanlı 20 Yanvar Katliamı’nın üstünden otuz beş yıl geçti. Azerbaycan halkı sadece Azerbaycan’ın değil, aynı zamanda Türk Dünyasının acılı bir sayfası olarak hâfızâlara kazınmış olan 20 Ocak 1990 tarihini ve şehitlerini derin bir hüzünle anmaktadır. 20 Ocak Azerbaycan halkının tarihinde sadece ağıt ve acı ile hatırlanacak bir gün değil, aynı zamanda özgürlük ve bağımsızlık yolunda şan ve şeref dolu bir günüdür. Zira o gün sokaklara dökülen şehit kanları bir anlamda Azerbaycan halkının özgürlük ve bağımsızlığını da temsil etmektedir. Azerbaycan halkı o gün üstüne çöken kabusa, Kızıl Ordu’nun korkunç ve kanlı baskınına karşı göğsünü gererek, birlik ve beraberliğini dünyaya ispat ettiği gibi bu faciâda vatan uğrunda canlarını vermiş şehitleri ile iftihar etmektedir.
Bu katliamın fâillerini bugün de telin ederken, Azerbaycan’ın özgürlük ve istiklâline giden yolu canlarıyla ve kanlarıyla açan tüm şehit ve gazileri rahmetle anıyoruz.
Aşk olsun; “aferin, helal olsun” anlamında bir davranışın, bir tutumun çok beğenildiğini bildiren bir sözdür. “Karanfilin Ağladığı Gece” azadlık (bağımsızlık ve hürriyet) yolunda ölenler için son sözü Güney Azerbaycan Türklerinden şair ve yazar Bahtiyar Vahapzâde (1925-2009)’ye bırakalım:
“Deyirem eşq olsun dünen ve bugün. / Azadlıq yolunda can verenlere.”
(“Dün ve bugün istiklâl yolunda can verenlere aşk olsun” diyorum.)
© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
